Inleiding jaarverslag

“Wij zijn trots op Overijssel. Een provincie met vele kwaliteiten die tot uiting komen in de mooie landschappen, de verscheidenheid aan steden en regio’s, het ondernemerschap, de bloeiende cultuur, de nuchtere hardwerkende mensen én karakteristieke Overijsselse noaberschap. Al onze inspanningen zijn erop gericht deze kwaliteiten te behouden en verder uit te bouwen”; zo begint het huidige coalitieakkoord. In dit jaarverslag krijgt u een inzage in de resultaten van  de inspanningen over het eerste (volledige jaar) van het college.

De woorden uit het coalitieakkoord hebben inmiddels steun uit onderzoek gekregen. Het onderzoek de Kracht van Oost Nederland laat zien dat het oosten (Overijssel en Gelderland) het economisch gezien beter doet dan gemiddeld. Het aantal bedrijven in de regio groeit gestaag en de banengroei neemt sneller toe dan in de rest van Nederland. De werkloosheid ligt structureel laag. De regio Zwolle doet het als voortrekker uitstekend met gestaag groeiende en stabiele bedrijven in sterke sectoren als ‘chemie’ en materialen’. Uit het onderzoek van de kracht van Oost Nederland blijkt ook dat het woon- en leefklimaat in Overijssel inderdaad tot de top van vergelijkbare concurrerende regio’s in Europa behoort. We scoren goed op basisfactoren zoals natuur, recreatie, en omgevingskwaliteit, onze voorzieningen en de kwaliteit van onze woonomgeving zijn op orde. We mogen hier best trots op zijn, het beleid werpt zijn vruchten af, maar is geen reden om gas terug te nemen.

Op een aantal terreinen is de doelstelling niet gehaald. Bijvoorbeeld bij de vergunningverlening op grond van de Natuurbeschermingswet. Met de komst van de PAS kan in veel gevallen worden volstaan met een melding. De leges voor de vergunningverlening is dan lager dan begroot. Ook het beheer en onderhoud van de provinciale infrastructuur kleurt rood. Aan gladheidsbestrijding is in verband met de weersomstandigheden meer uitgegeven. Tot slot heeft de vertraging van de vorming van de RUD ook gezorgd dat de doelstelling niet is gehaald.

Wij werken hard aan het verder versterken van de economische positie van en de leefbaarheid in de provincie Overijssel. We doen dit op een eigentijdse manier. Ook daarin maken we stappen door iedereen een plek en rol te geven. Drie thema’s (krachtige economie, goed bestuur en aantrekkelijke leefomgeving) zijn voor ons de rode draad om terug te kijken op 2016.

Krachtige economie

Een sterke economie is voor de provincie een belangrijk speerpunt. Hiervoor hebben we ons ingezet voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat, een goede aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt en het stimuleren van innovatie en een concurrerend bedrijfsleven.
Met overheden, natuurorganisatie en ondernemers zorgen we met het uitvoeren van de maatregelen uit de Programmatische Aanpak Stikstof voor een goede balans tussen behoud en herstel van natuur en economische ontwikkeling. Door de natuur te versterken bieden we ontwikkelingsruimte aan de economie (onder andere de landbouw) in Overijssel.

Nieuwe wegen zijn ingeslagen en nieuwe kansen in de markt zijn gezocht. De moderne maakindustrie in Twente  wordt versterkt als kansrijke aanjager van de regionale economie. Vandaar dat er veel energie is gaan zitten in het verder uitwerken van TecBase Twente. Ook aan de  versterking van de acquisitie in de Regio Twente en het XL Businesspark Twente is veel aandacht gegeven. Het blijft lastig in een omgeving waar veel partijen verschillende belangen hebben om de juiste beweging te bereiken en de juiste bedrijven op de juiste plek te krijgen. De regio Twente behoort  echter wel tot de top van de Nederlandse kennis- en innovatieregio’s en haar aantrekkingskracht blijft behouden voor het bedrijfsleven.

Onze inspanningen voor een concurrerend bedrijfsleven zijn gericht op het bevorderen van zowel innovatie, internationalisering als ondernemerschap. Zo zijn er onder andere voor het MKB dat wil innoveren en snel wil groeien, verschillende mogelijkheden om in een vroege fase van de innovatie aan financiering te komen, realiseert het MKB exportorders naar aanleiding van de exportmissie naar China, geven wij het MKB de mogelijkheid het personeel bij te scholen en bieden wij de familiebedrijven uit Overijssel handvatten om de stabiele factor die zij spelen voor onze economie naar de toekomst toe te continueren. Ook binnen de stadsbeweging ondersteunen we ondernemers met kennis, netwerk en stadscheques zodat zij een bijdrage kunnen leveren de (economische) vitaliteit van de binnensteden.

De eerste resultaten zijn tastbaar en zichtbaar. Eind 2016 is de titel voor de meest ondernemingsvriendelijkste provincie van Nederland aan Overijssel toegekend door MKB Nederland. Dankzij onze jarenlange inzet in de vrijetijdssector is Overijssel ook in 2016 op verschillende fronten uitgeroepen tot de provincie met de beste verblijfaccommodaties van Nederland. Opnieuw bevindt Overijssel zich in de top-3 kampeerbestemming in Europa, met camping De Beerze Bulten in Ommen als beste camping van Europa.

Het jaar 2016 was het eerste jaar dat de Houdstermaatschappij en werkfondsen volledig operationeel waren. In het eerste jaar is instemming verkregen dat fonds-in-fonds investeringen binnen het Innovatiefonds mogelijk zijn en zijn 6 kredieten en 1 grote lening verstrekt. In totaal is 11,3 miljoen euro besteed, ruim 22 miljoen euro aan investeringen “uitgelokt” en zijn bij gefinancierde bedrijven 191 arbeidsplaatsen gecreëerd en behouden. Het Innovatiefonds heeft diverse potentiële klanten in de portefeuille en de eerste concrete deelneming vanuit het Innovatiefonds in een bedrijf wordt begin 2017 verwacht.

Voor een krachtige economie en een goed vestigingsklimaat is een goede bereikbaarheid over weg, spoor en water van essentieel belang. In 2016 is daar veel energie aan besteed. Denk bijvoorbeeld aan de uitvoering van de elektrificatie van de  verschillende spoorlijnen, het doortrekken van de trein vanuit Almelo en Mariënberg naar Hardenberg en de N35, de uitvoering van de N18 en de N35 (gedeelte Zwolle-Wijthmen), de opwaardering van de N34, de N340/N48 en de N377 en de planstudie voor het versneld uitvoeren van het voorkeursalternatief dat uit de verkenning N307 is gekomen. Er is dus volop aan de weg getimmerd om de provincie goed bereikbaar te houden en de concurrentiekracht in Overijssel een impuls te geven. Soms zichtbaar omdat letterlijk de schop in de grond is gegaan en soms onzichtbaar als de uitvoering wordt voorbereid.

Onze inspanningen op het gebied van de aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs hebben geresulteerd in de start van de uitvoering van techniekpactafspraken in de regio’s Twente, Stedendriehoek en Zwolle. Deze afspraken zijn als Human Capital paragraaf opgenomen in de Smart Industry Agenda BOOST voor Oost-Nederland. Daarnaast zijn in het kader van grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit via het Sectorplan Twente Werkt! inmiddels rond de 250 trajecten gerealiseerd. Ook zijn 3 Interreg-aanvragen gehonoreerd, gericht op grensoverschrijdende mobiliteit.

Goed bestuur

Een goed, transparant en krachtig bestuur is belangrijk. Juist nu. Dit is belangrijk omdat het vertrouwen in de overheid in het algemeen afneemt, verkiezingsopkomsten dalen en de betrokkenheid bij bestuur en politiek te wensen over laat. Aan de andere kant blijft altijd de vraag over het bestaansrecht van het middenbestuur een rol spelen en willen we meer invloed uitoefenen op nationale besluitvorming. We hebben deze handschoen opgepakt door in 2016 fors in te zetten op de kwaliteit van het openbaar bestuur.  We laten ons zien en we laten ons gelden door bijvoorbeeld de dialoog aan te gaan via Overijssel Doet Mee, Platform Jij&Overijssel en de Jongerenraad. In het kader van Overijssel doet mee is er in 2016 contact geweest tussen Overijsselse politici en 5000 inwoners. In  2016 is tevens de Galjaardprijs gewonnen voor de beste publieke communicatie met het platform Jij&Overijssel.

Bij de nieuwe rol hoort ook het opzoeken van de inwoners en bedrijven. De provincie wil zichtbaar zijn in de samenleving en wij dragen dit zelf ook uit. Meer dan ooit zijn we op pad geweest om het gesprek aan te gaan. Vergaderen en besluitvorming is nodig maar kan ook buiten het provinciehuis. De wekelijkse collegevergadering is vaak  gecombineerd met het afleggen van een werkbezoek. Bezoeken zijn onder andere afgelegd bij; Gijmink/Eternit, IJDZ, Kaasfabriek Rouwveen, Roessingh, Royal Huisman/Hebo Maritiem/Bodewes/Port of Zwolle/Scania, Ruimte voor de Vegt, Landgoed Twickel, Rugbyclub Big Bulls, Vitens, Tecbase en het Deltion college.

Experimenten
We zijn ambitieus. We kunnen en willen het niet alleen. Vandaar dat we gezamenlijk met het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en inwoner aan de slag gaan. We zijn bezig met een ontwikkeling naar eigentijds en passend bestuur. Hoe?  Dat is een permanente zoektocht met een open houding. Deze zoektocht wordt sterk ingegeven door het gewoon te doen. Geen ingewikkelde theoretische modellen maar via experimenten onderzoeken we gaandeweg de rit wat in welke situatie werkt. En wat dus helemaal niet. De wisselwerking met de partijen kan variëren in vorm en tijdstip. Dit wil niet zeggen dat we altijd direct betrokken zijn bij een project. We faciliteren hierin en zorgen ervoor dat de kennis en kunde wordt gedeeld. De uitdaging hierin is om ook te leren los te laten en niet de regie te willen houden.

We hebben in 2016 verschillende lopende projecten als experiment aangemerkt. Voorbeelden zijn het project Duurzaam Wonen en Zorgen, Mobiliteitslab/Herijking OV, de Woonkeuken (als onderdeel van het programma Stadsbeweging).

Vragen die wij ons steeds stellen zijn; hoe gaan volksvertegenwoordiging, college en ambtelijke organisatie in een samenleving die meer ruimte krijgt/neemt om met de spanning tussen loslaten en verantwoorden? Wat betekent dat voor ieders rol? Ook in eigen huis zijn we hier tegen aan gelopen. Met u is eveneens nagedacht over de wisselwerking en de voorkantsturing die we voorstaan. In verschillende sessies is stilgestaan bij de samenwerking tussen PS en GS en zijn hier in afspraken gemaakt.
De uitkomst van de experimenten moet steeds zijn dat we op zoek zijn naar de beproefde werkwijzen en deze verder kunnen ontwikkelen. Het afgelopen jaar heeft dit veel leerpunten opgeleverd. We hebben ondervonden dat blauwdrukken niet bestaan maar altijd maatwerk nodig is. Op grond van de ervaringen en leereffecten van de lopende experimenten gaan we verder met nieuwe experimenten.  

Transparantie en betrouwbaarheid hoort ook bij Goed bestuur. Dat betekent ook iets voor het functioneren van onze organisatie. In het kader van Digitaal zaken doen hebben we ons voorgenomen ervoor te zorgen dat burgers, bedrijven en instellingen hun zaken snel en zeker kunnen regelen en onze dienstverlening tegelijkertijd betrouwbaar, veilig en betaalbaar is. In 2016 is de Berichtenbox voor bedrijven bij de eenheid Publieke Dienstverlening voor berichtgeving over milieuvergunningen in gebruik genomen. We verlagen drempels en we zorgen voor minder administratieve rompslomp. Dat we hierin progressie boeken wordt ook onderstreept door het feit dat de provincie Overijssel als beste provincie eindigde in een door BZK uitgevoerd onderzoek naar de digitale volwassenheid van de meest gebruikte producten voor burgers en bedrijven.  Wij zijn er ook in 2016 in geslaagd haar facturen tijdig en snel te betalen. Gemiddeld betalen we binnen 18,9 dagen (norm < 30 dagen). Betrouwbaar en bovendien snel dus.

Aantrekkelijke leefomgeving

Het bereiken van een aantrekkelijk leefomgeving in onze provincie is ook een onderdeel waar we intensief samen met inwoners en partners aan werken. We ondersteunen initiatieven die bijdragen aan de leefkwaliteit. Zowel in het stedelijk als het landelijk gebied. Bijvoorbeeld met de Stadsbeweging en de regeling ‘Leefbare kleine kernen’. We halen kennis op en verbinden partijen. Voorbeelden zijn de City Deals Klimaatadaptatie en het Living Lab Ruimtelijke adaptatie.  Nieuwe ideeën, verrassende allianties en concrete acties ontstaan binnen Ruimte voor Ruimdenkers en onze Stadscafés. Op deze manier vinden wij met onze omgeving oplossingen voor maatschappelijke  opgaven. De inwoners dragen actief bij aan de vitaliteit, leefbaarheid en identiteit van Overijssel. De provincie ondersteunt hierin met kennis, netwerk en geld.

In het kader van het verwijderen van asbestdaken  hebben we met onder meer gemeenten, de asbestsector, belangengroepen en financiële deskundigen een plan van aanpak opgesteld met als doel te komen tot een versnelling in de verwijderen van asbestdaken.

De provincie wil ook inzetten op een daling van het energieverbruik (lagere kosten) en een  toename van het gebruik van nieuwe duurzame energiebronnen. Dat doen we samen met ondernemers, inwoners, Rijk, gemeenten en waterschappen. De financiering zal onder andere plaatsvinden door middel van de inzet in leningen, garanties en participaties vanuit het Energiefonds Overijssel.
Duurzaamheid is sowieso een rode draad die door veel staten- en beleidsvoorstellen heenloopt. Een aantal bedrijven fungeert als voorbeeld en wordt als koploper aangemerkt. Zij nemen het voortouw waardoor andere bedrijven worden gestimuleerd. Duurzaamheid en economische ontwikkeling gaan hand in hand. Samen met 30 partijen werken we bijvoorbeeld aan het energiezuinig maken van koopwoningen. Het streven is dat in 2020 45% van de koopwoningen in Overijssel minimaal energielabel B heeft.

De vraag naar duurzaam produceren staat ook centraal binnen de sector Agro & Food. Hier worden met behulp van innovatielabs nieuwe toepassingen ontdekt en bij grotere uitbreiding van agrarische bedrijven wordt de voorwaarde van verduurzaming ook gesteld. Vanuit het programma Agro & Food zijn 5 proof of concept aanvragen gehonoreerd en 43 kennisvouchers. Innovatie en duurzaamheid hebben elkaar gevonden. Dit heeft een plek gekregen in de ontwerp van de Omgevingsvisie en Omgevingsverordening

Overijssel kenmerkt zich als een aantrekkelijk groene provincie waar economie, cultuur en natuur hand in hand kunnen gaan. Om verder invulling te kunnen geven aan de verantwoordelijkheid voor het natuurbeleid hebben we ondernemers, gemeenten en inwoners de vraag gesteld hoe we zorgen voor bescherming van plant- en diersoorten in samenhang met ruimte voor economische ontwikkelingen en hoe houden we het landschap aantrekkelijk.  De opbrengsten van deze gesprekken (Groene tafels en werkateliers) gebruiken we om, ook weer, samen met de partners het natuurbeleid verder vorm te geven. Wij willen met de verdere uitwerking van het beleid zorgen dat natuur ook in de toekomst een belangrijke bijdrage kan leveren aan het geluk, de welvaart en het welzijn van de inwoners van Overijssel.
We werken samen met onze partners aan het realiseren van de Natura 2000-doelen in en nabij 24 Natura 2000-gebieden in Overijssel. Door (herstel)maatregelen te nemen om de kwetsbare natuur te behouden en versterken, ontstaat ruimte voor economische ontwikkeling. Het Natura 2000-gebied Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht heeft de benodigde maatregelen in 2016 doorvertaald op perceelsniveau in een zogenoemd inrichtingsplan voor herstel van de unieke Kievitsbloemhooilanden. De meeste andere Natura 2000-gebieden volgen snel en hebben net als in de Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht intensief contact met de betrokken grondeigenaren. We hebben in 2016 vier bedrijfsverplaatsingen kunnen starten, waarvan twee in het Natura 2000-gebied Boetelerveld en twee in Punthuizen-Stroothuizen. Voor deze ondernemers is er een nieuwe toekomst elders én er ontstaat ruimte voor andere ondernemers in en nabij het Natura 2000-gebied.

Een aantrekkelijke leefomgeving heeft ook een sterke relatie met de sociale kwaliteit. Het Statenvoorstel Sociale kwaliteit is aan u voorgelegd en door u aangenomen. Doel hiervan is het versterken van het zelforganiserend vermogen van inwoners en het benutten van lokale kracht. Hierin zijn vier prestatielijnen in verwoord: delen en leren, gezond bewegen, zelfstandig leven en Overijssels noaberschap. Het initiatief ligt bij de inwoner waaraan wij kennis en expertise toevoegen. De inwoners zetten zich in voor het mooier maken van hun eigen leefomgeving.
Dit voorstel is vormgegeven vanuit de inbreng van Statenleden, gemeenten, lokale initiatiefnemers en maatschappelijke organisaties.

In 2016 is een aanzet gemaakt voor de transitie naar schone brandstoffen.
Voor het openbaar busvervoer is in een landelijk bestuursakkoord afgesproken dat uiterlijk in 2030 alle bussen zonder schadelijke uitstoot rijden (zero emissie). In 2016 is een deel van het ambtelijk wagenpark vervangen door volledig elektrische auto's. Ook hier geven we zelf het goede voorbeeld.

Voor een goede en prettige leefomgeving is het ook van belang dat de culturele voorzieningen op peil zijn. In een intensief traject hebben ruim 350 inwoners, culturele partners, gemeenten en andere betrokken organisaties meegedacht en gepraat over het Overijsselse cultuurbeleid en ideeën meegegeven voor de nieuwe beleidsperiode.  De gezamenlijke ambities zijn gebundeld in de cultuurnota 2017-2020 met de titel 'Cultuur in de schijnwerpers: verbinden, versterken en vernieuwen'. In de afspraken met de culturele instellingen speelt de zelfredzaamheid een grote rol. We doen dit door regels te stellen aan een eigen inkomstennorm en nieuwe verdienmodellen te vragen. Bezoekersaantallen aan musea laten mooie cijfers zien (Bijvoorbeeld de Fundatie: 283.544 en Natura Docet 43.000). Dit draagt bij aan het leefklimaat van Overijssel.

Het  Orkest van het Oosten is erin geslaagd om in 2016 een nieuw perspectief te creëren. Het heeft voor de periode 2017-2020 rijkssubsidie gekregen. De transitie van de organisatie is afgerond en de productieplanning en programmering voor de komende periode past bij de nieuwe formatie. De liquiditeitspositie is versterkt, mede dankzij een garantstelling van de gemeente Enschede.
De Raad voor Cultuur adviseerde de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om Orkest van het Oosten en Gelders Orkest met een plan te laten komen dat voorziet in ‘één duurzame en hoogwaardige symfonische voorziening in regio Oost, die ingaat in 2019’. De gezamenlijke overheden in Oost-Nederland hebben hierover gesprekken gevoerd met de minister en het belang benadrukt van regie hierover van de orkesten zelf én hierbij tijd en ruimte te bieden om te komen tot een symfonische voorziening die aansluit bij de regio en die de aanwezige infrastructuur versterkt en ontwikkelt. Het ministerie heeft de subsidie voor vier jaar beschikt onder voorwaarde dat de orkesten uiterlijk op 1 april 2018 opnieuw een plan indienen bij het ministerie over hoe zij vanaf 1 september 2019 als nieuwe symfonische voorziening voor Oost-Nederland zullen gaan opereren. Een nieuwe frisse start dus. Daar zit muziek in.

Een positieve jaarafsluiting. Vol vertrouwen verder. Er is de afgelopen (inmiddels) twee jaar in gang gezet waarvan de vruchten de komende jaren moeten worden geplukt. We willen vasthouden aan onze rol en dat betekent af en toe regie nemen en beslissingen forceren en soms ook bewust los laten. Ook hiervoor geldt: al doende leert men.

Wat heeft het gekost?

Hierna volgen de gecomprimeerde overzichten van de Jaarrekening 2016, alsmede de kengetallen, de bestemming van het resultaat en de “realisatie investeringsprogramma Kwaliteit van Overijssel”.

Het saldo van baten en lasten bedraagt € 119,1 miljoen. Via de begroting en de begrotingswijzigingen hebben uw Staten voor 2016 per saldo een onttrekking aan de reserves geaccordeerd voor € 25,1 miljoen. Gedurende 2016 is per saldo een bedrag van € 32,1 miljoen toegevoegd aan de reserves. Per saldo is er € 57,2 miljoen minder onttrokken aan de reserves. Het resultaat bedraagt daarmee € 61,9 miljoen. Bij het onderdeel Jaarrekening van dit Jaarverslag is een analyse van het resultaat over 2016 opgenomen.

Zowel de Kerntakenbegroting 2016 als de Jaarrekening 2016 zijn structureel in evenwicht, op basis van de gehanteerde systematiek in 2016. Dit geldt ook voor de bijbehorende meerjarenplanning van de Kerntakenbegroting 2016.

Bestemming van het financiële resultaat 2016
Het resultaat 2016 à € 61,9 miljoen maakt deel uit van de Algemene Reserve ultimo 2016. In het Jaarverslag is daarnaast het voorstel voor de resultaatbestemmingen en begrotingswijzigingen opgenomen. In het Statenvoorstel is dit verder uitgewerkt.

Realisatie investeringsprogramma Kwaliteit van Overijssel

Het totaal beeld van het investeringsprogramma Kwaliteit van Overijssel (KvO) ziet er als volgt uit:

Voor de uitvoering van het grote aantal projecten binnen het investeringsprogramma Kwaliteit van Overijssel geldt dat het lastig is om meerjarige uitgaven toe te wijzen aan jaarschijven. In sommige situaties zijn wij voorts afhankelijk van de besluitvorming van derden, waarbij buiten onze invloed vertragingen in de besteding kunnen optreden.

De KvO- realisatie voor 2016 laat een onderuitputting zien van alle KvO-projecten gezamenlijk van € 28,9 miljoen versus de actuele begroting van € 129,9 miljoen. In totaal is 77,8% van de actuele begroting gerealiseerd in 2016.